Mehnat shartnomasini bekor qilish asoslari
Mehnat Kodeksining 155-moddasi xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi mehnatga oid munosabatlarni qanday hollarda va asoslarda tugatish mumkinligini belgilaydi. Ushbu modda mehnat shartnomasini bekor qilishning umumiy tushunchasi va asoslarini aniqlab beradi. Quyida har bir asosni sodda tilda izohlab, misollar bilan yoritamiz.
Mehnat shartnomasini bekor qilish tushunchasi
Mehnat shartnomasini bekor qilish – bu xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi mehnatga oid munosabatlarning tugatilishini anglatadi. Ushbu jarayon qonunda belgilangan qoidalarga qat’iy amal qilgan holda amalga oshiriladi.
Mehnat shartnomasini bekor qilish asoslari
1. Taraflarning kelishuvi (157-modda): Mehnat shartnomasi xodim va ish beruvchi o‘zaro kelishuvga erishgan taqdirda istalgan vaqtda bekor qilinishi mumkin.
- Misol: Xodim yangi ishga o‘tmoqchi, ish beruvchi esa bunga rozilik bildiradi.
2. Mehnat shartnomasi muddatining tugashi (158-modda): Agar mehnat shartnomasi muddatli bo‘lsa, uning muddati tugashi bilan munosabatlar bekor qilinadi.
- Misol: Xodim mavsumiy ishga jalb qilingan va mavsum yakunlangan.
3. Xodimning tashabbusiga ko‘ra bekor qilish (160-modda): Xodim mehnat shartnomasini oldindan ogohlantirib, o‘z tashabbusi bilan bekor qilishi mumkin.
- Misol: Xodim boshqa shaharga ko‘chib o‘tishni rejalashtirganligi sababli ishni tark etadi.
4. Ish beruvchining tashabbusiga ko‘ra bekor qilish (161-modda): Ish beruvchi qonunda belgilangan hollarda mehnat shartnomasini bekor qilishi mumkin.
- Misol: Korxona moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelib, xodimlarni qisqartirishga majbur bo‘ladi.
5. Tashkilot mulkdorining almashishi yoki qayta tashkil etilishi (156-moddaning 5-qismi): Xodim tashkilotning mulkdori o‘zgarganligi sababli ishni davom ettirishni rad etsa, shartnoma bekor qilinadi.
- Misol: Kompaniya sotilganidan keyin yangi mulkdor xodimlarga yangi shartlarni taklif qiladi, lekin xodimlar buni qabul qilmaydi.
6. Xodimning yangi mehnat shartlarida ishlashni davom ettirishni rad etishi (137-moddaning 4-qismi): Ish beruvchi mehnat sharoitlarini o‘zgartirganda, xodim buni qabul qilmasa, shartnoma tugatiladi.
- Misol: Ish vaqti tunda ishlashga o‘zgartiriladi, ammo xodim bunga rozi bo‘lmaydi.
7. Xodimning boshqa joyga ko‘chishni rad etishi (146-moddaning 5-qismi): Ish beruvchi boshqa hududga ko‘chganda, xodim ishlash uchun ko‘chishni rad etsa, shartnoma bekor qilinadi.
- Misol: Kompaniya viloyatga ko‘chiriladi, lekin xodimlar Toshkentda qolishni afzal ko‘radi.
8. Xodimning sog‘lig‘i sababli boshqa ishga o‘tkazishni rad etishi (143-moddaning 2-qismi): Agar xodim sog‘ligi tufayli boshqa ishga o‘tishni rad etsa yoki ish beruvchida mos ish bo‘lmasa, shartnoma bekor qilinadi.
- Misol: Xodim tibbiy xulosa asosida og‘ir jismoniy ishni bajarolmaydi.
9. Taraflarning ixtiyoriga bog‘liq bo‘lmagan holatlar (168-modda): Mehnat shartnomasi tomonlarning nazoratidan tashqari holatlar tufayli bekor qilinadi.
- Misol: Xodimning harbiy xizmatga chaqirilishi.
10. Saylov yoki tanlov natijasiga bog‘liq holatlar (169-modda): Agar xodim qayta saylanmasa yoki tanlovdan o‘tmasa, shartnoma bekor qilinadi.
- Misol: Xodim universitetda tanlov asosida lavozim egallaydi, lekin tanlovdan o‘ta olmaydi.
11. Maxsus qonunlarda nazarda tutilgan boshqa asoslar: Ayrim hollarda mehnat shartnomasi boshqa qonunlarda belgilangan maxsus asoslar bo‘yicha bekor qilinishi mumkin.
- Misol: Davlat xizmatchisi davlat sirlariga oid qonun buzilishi tufayli ishdan bo‘shatiladi.
Mehnat Kodeksining 155-moddasi xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi mehnat shartnomasini bekor qilishning barcha asosiy holatlarini o‘z ichiga oladi. Ushbu asoslar qonuniylikni ta’minlash va har ikki tomonning huquq va majburiyatlarini himoya qilishga xizmat qiladi. Mehnat shartnomasini bekor qilish bilan bog‘liq jarayonlar Mehnat Kodeksining boshqa moddalari, jumladan 157, 158, 160 va 161-moddalar bilan uzviy bog‘liqdir.