Paralimpiya sportida yangi bosqich

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda paralimpiya sporti nafaqat medal va rekordlar, balki jamiyatning inklyuzivligi, imkoniyati cheklangan fuqarolar uchun teng sharoit yaratish, sog‘lom turmush tarzini ommalashtirish kabi muhim qadriyatlar bilan ham bog‘lanib bormoqda. Shu maqsadda 2025-yil 11-dekabrda Prezidentning PQ–373-son qarori qabul qilinib, paralimpiya sport turlarini yanada rivojlantirish, zamonaviy sport infratuzilmasini yaratish va milliy terma jamoalarning nufuzli musobaqalarda yuqori natija ko‘rsatishini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar belgilandi.

Qaror, avvalo, bir necha asosiy paralimpiya yo‘nalishlariga qaratilgan: para yengil atletika, para dzyudo, para taekvondo, para suzish, para pauerlifting, para o‘q otish. Bu sport turlari bo‘yicha tizimli tayyorgarlik, seleksiya, murabbiylar malakasi va sport bazalarini mustahkamlash bir butun “zanjir” sifatida ko‘riladi.

Qarorning “katta maqsadi” nimada?

Hujjatning g‘oyasi oddiy: sportchining iqtidorini erta topish → to‘g‘ri yo‘naltirish → sifatli tayyorlash → musobaqalarda natijaga aylantirish.

Shu yo‘lda qaror 4 ta ustuvor vazifani oldinga suradi:

1. Nogironligi bo‘lgan shaxslarning sportga qiziqishini oshirish, ular uchun zarur shart-sharoit yaratish;
2. Terma jamoalar uchun sport zaxirasini yaratish – iqtidorli yoshlarni aniqlash, tanlash va saralash (seleksiya)ni zamonaviy yondashuvlar asosida yo‘lga qo‘yish;
3. Murabbiy, hakam va mutaxassislar tayyorlash hamda qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish;
4. Sport infratuzilmasini modernizatsiya qilish – mavjud bazalarni mustahkamlash, zamonaviy anjom va jihozlar bilan ta’minlash.

Bu yo‘nalishlar, aslida, sportdagi eng ko‘p uchraydigan muammolarni “ildizidan” hal qilishga qaratilgan: iqtidor kech topiladi, seleksiya tartibsiz bo‘ladi, murabbiylar yetishmaydi, bazalar har hududda teng emas, sport tibbiyoti va reabilitatsiya tizimi hamma joyda bir xil ishlamaydi.

Sportchi tayyorlash tizimida qanday yangiliklar bor?

Qarorda paralimpiya sportchilari bilan ishlash tartibi yanada “hayotga yaqin” qilinadi.

1) Sportga kengroq kirish imkoniyati

Nogironligi bo‘lgan shaxslar imkoniyati va qiziqishidan kelib chiqib, nafaqat paralimpiya yo‘nalishida, balki sog‘lom sport guruhlarida ham shug‘ullanishi, o‘quv-mashg‘ulot yig‘inlarida qatnashishi uchun sharoit yaratilishi ko‘zda tutiladi. Bu – sportni faqat “alohida” muhitga yopib qo‘ymasdan, aksincha, inklyuziv tarzda kengaytirish degani.

2) Hududlarda ixtisoslashuv kuchayadi

Har bir hududda ayrim davlat sport maktablari paralimpiya sport turlariga ixtisoslashtiriladi, ularga zarur shart-sharoit va infratuzilma yaratiladi.

3) “Klassifikatsiya” masalasi erta hal qilinadi

Paralimpiya sportida adolatli raqobat uchun sportchining nogironlik toifasi (klassifikatsiyasi) juda muhim. Qaror sportchini tayyorlash jarayonida klassifikatsiyani barvaqt aniqlash amaliyotini joriy etishni belgilaydi. Bu sportchining noto‘g‘ri yo‘nalishda yillarini sarflab qo‘ymasligi, musobaqalarda teng sharoitda qatnashishi uchun muhim.

4) 2026-yildan terma jamoaga tanlash mezonlari aniqroq bo‘ladi

2026-yil 1-yanvardan terma jamoani shakllantirishda sportchining musobaqa natijasi bilan birga sport normativlarini bajargan-bajarmagani ham hisobga olinadi.

Raqamlashtirish: “ERP-sport” orqali nazorat va shaffoflik

Qarorda yana bir amaliy qadam bor: “ERP-sport” yagona elektron boshqaruv tizimiga paralimpiya sportchilari natijalarini kiritish, normativlar bajarilishini monitoring qilish uchun texnik imkoniyat yaratish nazarda tutiladi. Shuningdek, ma’lumotlarni o‘z vaqtida va haqqoniy kiritish bo‘yicha mas’uliyat sport tashkilotlari, ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari hamda “Muruvvat” internat uylari trenerlari va rahbarlarining shaxsiy javobgarligi bilan bog‘lanadi.

Oddiy qilib aytganda: endi “qog‘ozda natija bor, amalda yo‘q” kabi holatlarni kamaytirish, sportchi rivojini real ko‘rsatkichlar bilan kuzatish osonlashadi.

Musobaqalar tejamkor va ommabop bo‘ladi

Qaror paralimpiya sport turlarining ommaviyligini oshirish va budjet mablag‘laridan samarali foydalanish uchun paralimpiya bo‘yicha respublika chempionatlari hamda kuboklarini olimpiya sport turlari doirasidagi musobaqalar bilan birga tashkil etish amaliyotini yo‘lga qo‘yadi.

Bu – tomoshabin ko‘payishi, tashkiliy xarajatlar qisqarishi, paralimpiya sportiga qiziqish kuchayishi degani.

Eng katta yangilik: Paralimpiya terma jamoalari markazi

Qarorda eng muhim institutsional o‘zgarishlardan biri – Milliy paralimpiya qo‘mitasi huzurida yuridik shaxs maqomiga ega Paralimpiya terma jamoalari markazini tashkil etish.

Markaz bo‘yicha asosiy jihatlar:

• Markaz Toshkent shahrining Yashnobod tumanidagi Olimpiya shaharchasiga joylashtiriladi va terma jamoalarni tayyorlashda Olimpiya shaharchasi obyektlaridan tekin foydalanish belgilanadi.
• Paralimpiya sport turlari bo‘yicha barcha terma jamoa murabbiylari markaz xodimi hisoblanadi (biroq murabbiylar boshqaruv shtatiga kiritilmaydi).
• Markaz direktorligi lavozimi bo‘yicha Milliy paralimpiya qo‘mitasi raisi o‘rinbosari mas’ul bo‘lishi, boshqaruv xodimlari soni 17 nafar etib belgilanishi ko‘rsatiladi.
• Markazni moliyalashtirish manbalari: davlat budjeti, pulli xizmatlar va ijara daromadlari, homiylik, xalqaro grantlar va taqiqlanmagan boshqa manbalar.

Bundan tashqari, paralimpiya terma jamoalarining uzluksiz yig‘inlari va xalqaro musobaqalarga tayyorgarligi uchun Olimpiya shaharchasi hududida yotoqxona, oshxona va ma’muriy xonalarga ega Markaz binosini barpo etish ko‘zda tutiladi.

Hududlarda sharoit: sport maktablari, mutaxassis, tibbiyot va ilm

Qaror hududlar kesimida ham aniq muddatlarni belgilaydi: Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari Milliy paralimpiya qo‘mitasi bilan birga 2026-yil 1-martga qadar ixtisoslashtirilgan sport maktablarida zarur infratuzilmani yaratishi belgilangan.

Shuningdek:

• zarurat bo‘lsa, Milliy paralimpiya qo‘mitasi davlat budjeti va homiylar mablag‘lari doirasida xorijiy sport mutaxassislarini jalb qilishi mumkin;
• sportchilarning joriy jismoniy holatini muntazam tahlil qilish, imkoniyatlarini baholash tizimi yo‘lga qo‘yiladi;
• tibbiyot va reabilitatsiya yo‘nalishi bo‘yicha ham alohida bo‘linma tashkil etilishi ko‘zda tutiladi.

Bu yondashuv “faqat mashq” emas, balki sportchining sog‘lig‘i, tiklanishi, psixologik holati va ilmiy-metodik ta’minotini ham bir tizimga solishga xizmat qiladi.

Qaror ijrosi kimlar zimmasida?

Qarorda moliyaviy va tashkiliy mas’uliyat ham aniq belgilangan: Iqtisodiyot va moliya vazirligi Markaz xarajatlarining 2025-yilda qoplanishi va 2026-yildan boshlab davlat budjeti parametrlarida nazarda tutilishini ta’minlashi kerak. Shuningdek, Sport vazirligi manfaatdor idoralar bilan birga 3 oy muddatda qarordan kelib chiqadigan normativ o‘zgartirishlar bo‘yicha takliflar kiritishi belgilangan.

Xulosa: bu qaror oddiy fuqaroga nima beradi?

PQ–373 qarori – paralimpiya sportiga faqat “musobaqa” sifatida emas, keng inklyuziv siyosat sifatida qarayotganini ko‘rsatadi. Kutiladigan asosiy ijobiy natijalar:

• imkoniyati cheklangan bolalar va yoshlar sportga ko‘proq kirib keladi;
• hududlarda sharoit yaxshilanib, sport “faqat poytaxtda” degan tushuncha kamayadi;
• seleksiya va natijalar nazorati shaffoflashadi;
• terma jamoalar tayyorgarligi markazlashadi va tizimlashadi;
• tibbiyot, reabilitatsiya va ilmiy yondashuv kuchayadi.