Fuqarolik-huquqiy shartnomalarning tasnifi
Fuqarolik huquqida shartnoma — bu ikki yoki undan ortiq tomonlarning fuqarolik huquqlari va majburiyatlarini oʻrnatish, oʻzgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan kelishuvidir
Shartnomalarning turli xil belgilarga koʻra tasniflanishi ular ustidan huquqiy tahlil olib borishni yengillashtiradi, shuningdek, amaliyotda qoʻllashda aniqlik va izchillikni taʼminlaydi. Fuqarolik-huquqiy shartnomalarni mazmun-mohiyatiga koʻra turlariga ajratish (yaʼni shartnoma predmeti va funksiyasiga qarab guruhlarga boʻlish) – bu ularni tasniflashning eng muhim usullaridan biridir.
Fuqarolik huquqida shartnomalar faqat shakliy jihatdan emas, balki ularning funksional vazifasi, mazmuni va iqtisodiy-huquqiy maqsadiga qarab ham turkumlanadi. Shunday yondashuv boʻyicha quyidagi asosiy shartnoma guruhlari ajratiladi:
1. Mulkni begonalashtirishga oid shartnomalar.
Bu turdagi shartnomalar orqali mulk bir shaxsdan ikkinchisiga oʻtadi. Bunday shartnomalarda asosiy huquqiy oqibat — mulk huquqining oʻzgarishi.
| № | Shartnoma | Alohida turlari |
|---|---|---|
| 1 | Oldi-sotdi shartnomasi | Oldi-sotdi (umumiy) |
| Chakana oldi-sotdi | ||
| Mahsulot yetkazib berish | ||
| Tovarlar yetkazib berish toʻgʻrisidagi davlat kontrakti | ||
| Kontraktatsiya | ||
| Energiya taʼminoti | ||
| Koʻchmas mulkni sotish | ||
| Korxonani sotish | ||
| 2 | Ayirboshlash shartnomasi | |
| 3 | Hadya shartnomasi | Hadya |
| Xayr-ehson | ||
| 4 | Renta shartnomasi | Doimiy renta |
| Umrbod renta | ||
| 5 | Umrbod taʼminlash sharti bilan uy-joy (kvartira)ni boshqa shaxsga berish shartnomasi | |
| 6 | Konsignatsiya shartnomasi* | Ushbu shartnoma bevosita fuqarolik qonunchiligi bilan tartibga solinmagan. Biroq mohiyatan aralash shartnomalar toifasiga kirib, yakunda mulk bir shaxsdan boshqa shaxsga oʻtadi. |
*Izoh: ushbu shartnomani mulkni begonalashtirishga oid shartnomalar toifasiga kirish muallifning shaxsiy pozitsiyasi.
2. Mulkdan foydalanishga oid shartnomalar.
Bu shartnomalar egasi boʻlmagan shaxsga mulkdan vaqtincha foydalanish imkonini beradi. Mulkdor mol-mulkka nisbatan mulk huquqini saqlab qoladi.
| 1 | Ijara shartnomasi | Ijara (umumiy) |
| Prokat | ||
| Transport vositalarining ijarasi | ||
| Binolar va inshootlar ijarasi | ||
| Korxonani ijaraga berish | ||
| Lizing | ||
| Uy-joy ijarasi | ||
| 2 | Tekin foydalanish (Ssuda) |
3. Ish bajarishga oid shartnomalar.
Ushbu guruhda shartnoma predmeti — bu bajariladigan ish (yakuniy natija), masalan qurilish, tikuvchilik, remont ishlari.
- Pudrat shartnomasi: maishiy pudrat, qurilish pudrati, loyiha va qidiruv ishlari pudrati, ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati.
- Tolling shartnomasi*
*Izoh: ushbu shartnoma haqida quyidagi maqola orqali maʼlumot olishingiz mumkin.
4. Xizmat koʻrsatishga oid shartnomalar.
Shartnomada ish emas, balki jarayon (xizmat) natijasi muhimdir. Bunday shartnomalar odatda xizmat koʻrsatuvchi shaxsning malakasiga bogʻliq boʻladi.
- ➖Haq evaziga xizmat koʻrsatish shartnomasi: aloqa xizmati, tibbiyot, veterinariya, auditorlik, maslahat, axborot xizmatlari, taʼlim berish, sayyohlik xizmatini koʻrsatish shartnomalar;
- ➖Yoʻlovchi, bagaj va yuk tashish shartnomasi
- ➖Transport ekspeditsiyasi shartnomasi
- ➖Qarz shartnomasi
- ➖Kredit shartnomasi
- ➖Faktoring shartnomasi (pul talabnomasidan boshqa shaxs foydasiga voz kechish evaziga moliyalash);
- ➖Bank xizmatlariga oid shartnomalar: bank omonati, bank hisobvaragʻi
- ➖Autsorsing shartnomasi
5. Fidutsiar (ishonchga asoslangan) shartnomalar.
Ushbu turdagi shartnomalar ishonch munosabatlariga asoslangan boʻlib, bir tomon ikkinchi tomonga oʻz nomidan yoki oʻz manfaatida huquqiy harakatlar qilish vakolatini beradi.
- ➖Vositachilik shartnomasi
- ➖Topshiriq shartnomasi
- ➖Agentlik shartnomasi
- ➖Ishonchli boshqaruv shartnomasi
- ➖Dilerlik shartnomasi
- ➖Distribyutorlik shartnomasi
6. Birgalikda faoliyat yuritishga oid shartnomalar.
Bu shartnomalar ikki yoki undan ortiq shaxsning umumiy maqsadga erishish uchun mol-mulk yoki boshqa resurslarni birlashtirishga qaratilgan kelishuvlarini ifodalaydi.
- ➖Oddiy shirkat shartnomasi
- ➖Konsorsium shartnomasi
- ➖Investitsiyaviy hamkorlik shartnomalari
Mazmunan turlarga ajratish fuqarolik-huquqiy shartnomalarning iqtisodiy va huquqiy funksiyalarini aniqlashda, ularni toʻgʻri rasmiylashtirish va tatbiq etishda muhim ahamiyatga ega. Shartnoma turlarini bilish, har bir guruhga tegishli xususiyatlar va huquqiy oqibatlarni anglash — yuristlar, amaliyotchilar hamda tadbirkorlar uchun huquqiy xavfsizlikni taʼminlaydi.