Restitutsiya – bu fuqarolik huquqida qoʻllaniladigan huquqiy vosita boʻlib, bitim haqiqiy emas deb topilganda taraflarni dastlabki holatga qaytarish jarayonidir. Bunda bitim boʻyicha olingan barcha narsalar qaytariladi yoki ularning qiymati qoplanadi.
Oʻziga xos xususiyatlari:
| № | Xususiyat | Tasnif |
|---|---|---|
| 1 | Ikki tomonlama xarakter | Odatda restitutsiya har ikki tarafga nisbatan qoʻllaniladi |
| 2 | Asl holatga qaytarish | Maqsad taraflarni bitim tuzilishidan oldingi holatga qaytarishdir |
| 3 | Qonun bilan belgilangan | Restitutsiya qoʻllanilishi qonun hujjatlarida aniq belgilangan |
Fuqarolik huquqida restitutsiyaning quyidagi turlari mavjud:
1. Toʻliq restitutsiya: Bitimning barcha oqibatlari bekor qilinadi va taraflar dastlabki holatga toʻliq qaytariladi. Boshqacha aytganda bitim haqiqiy emas deb topilganda, taraflarga olgan narsasi qaytariladi. Bunday restutitsiya misol uchun Fuqarolik kodeksining 116-moddasi boʻyicha bitim haqiqiy emas deb topilganda qoʻllaniladi.
Misol: A shaxs B shaxsga avtomobilini sotdi. Keyinchalik bitim haqiqiy emas deb topildi. Toʻliq restitutsiyada A shaxs avtomobilini qaytarib oladi, B shaxs esa toʻlagan pulini qaytarib oladi.
2. Bir tomonlama restitutsiya: Faqat bir taraf dastlabki holatga qaytariladi, ikkinchi tarafdan olingan narsa davlat daromadiga oʻtkaziladi. Mazkur restitutsiya masalan Fuqarolik kodeksining 123-moddasi boʻyicha bitim haqiqiy emas deb topilganda qoʻllaniladi.
Misol: Voyaga yetmagan C shaxs D shaxsdan narkotik modda sotib oldi. Bitim haqiqiy emas deb topilganda, C shaxs toʻlagan pulini qaytarib oladi, ammo D shaxs olgan pul davlat daromadiga oʻtkaziladi.
3. Restitutsiyani qoʻllamaslik: Baʼzi hollarda restitutsiya umuman qoʻllanilmaydi va bitim predmeti davlat daromadiga oʻtkaziladi.
Misol: Ikkita korxona oʻrtasida monopoliyaga qarshi qonunchilikni buzadigan bitim tuzildi. Bitim haqiqiy emas deb topilganda, taraflar almashgan mulk davlat daromadiga oʻtkazilishi mumkin.
Restitutsiya – fuqarolik huquqining muhim institutlaridan biri boʻlib, u bitimlar haqiqiy emasligi oqibatlarini bartaraf etish, taraflarning huquq va manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladi. Restitutsiyaning toʻgʻri qoʻllanilishi huquqiy munosabatlar barqarorligini taʼminlaydi va nizolarni hal qilishda muhim ahamiyatga ega.
