Tolling shartnomasi
Tolling shartnomasi xalqaro va milliy tijorat amaliyotida keng tarqalgan huquqiy vositalardan biridir. Ushbu shartnoma asosan bir tomonning xom ashyo yoki materiallarni boshqa tomonning ishlab chiqarish yoki qayta ishlash uchun taqdim etishiga asoslangan. Koʻpincha, ishlab chiqaruvchi tomon xom ashyo yoki materiallarni qayta ishlaydi va yakuniy mahsulotni boshqa tomonning talablariga muvofiq tayyorlaydi. Bu shartnoma turi, sanoat tarmoqlarida, jumladan kimyo, farmatsevtika, oziq-ovqat sanoati va metallurgiyada keng qoʻllaniladi. Ushbu maqolada tolling shartnomasining huquqiy, iqtisodiy va amaliy jihatlari batafsil tahlil qilinadi.
Tolling o‘zi nima?
Tolling — bu ikki tomonlama kelishuv boʻlib, unda bir tomon (buyurtmachi) boshqa tomonga (qayta ishlovchi yoki pudratchi) xom ashyo yoki materiallarni taqdim etadi va qayta ishlovchi tomon bu materiallarni qayta ishlaydi, ishlab chiqaradi yoki boshqa bir xizmatni koʻrsatadi. Ushbu shartnomaning o`ziga xos xususiyati shundaki, garchi buyurtmachi xom ashyolarini qayta ishlovchiga topshirsa ham, bu xom ashyolarga nisbatan mulk huquqi qayta ishlashning barcha bosqichlarida ham buyurtmachida qolaveradi. Yakuniy tayyor mahsulotga nisbatan mulk huquqi buyurtmachida bo`ladi. Mazkur shartnomaga muvofiq qayta ishlovchi faqat bajarilgan ishlar yoki ko`rsatilgan xizmatlar uchun haq oladi.
Tolling shartnomasining huquqiy tabiati
Tolling shartnomasi odatda pudrat shartnomasining bir turi sifatida qaraladi. Biroq, uning oʻziga xos jihatlari bor. Asosiy farq shundaki, xom ashyo yoki materiallar taraflar tomonidan aniq kelishilgan shartlar asosida taqdim etiladi va ularni qayta ishlash jarayoni aniq belgilangan. Bu shartnoma turi koʻpincha ishlab chiqarish va texnologiya sohasida qoʻllaniladi.
Tolling shartnomasida ikki asosiy tomon mavjud: buyurtmachi va qayta ishlovchi. Buyurtmachi xom ashyo yoki materiallarni taqdim etadi va yakuniy mahsulotni ishlab chiqarish jarayoniga yordam beradi. Qayta ishlovchi esa, odatda, bu xom ashyo yoki materiallarni qayta ishlashda mutaxassis sanaladi va mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida texnik xizmatlar koʻrsatadi. Tomonlar orasidagi munosabatlar aniq belgilangan boʻlib, har bir tomonning huquq va majburiyatlari shartnomada koʻrsatilgan.
Shartnoma tuzishda xom ashyo, sifat nazorati, toʻlov tartiblari va yakuniy mahsulotning mulkiy huquqlari aniq belgilanishi zarur. Xalqaro savdoda tolling shartnomasi koʻplab kompaniyalar uchun foydali vosita hisoblanadi. Xususan, bu shartnoma turi keng miqyosda ishlab chiqarish, qayta ishlash va ommaviy isteʼmolga moʻljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishda ishlatiladi. Xalqaro tijoratda, toʻgʻri tartibga solish va mamlakatlararo farqlarni hisobga olish zarurati paydo boʻladi.
Xalqaro tijoratda tolling shartnomasining huquqiy tartibga solish xususiyatlari murakkabdir. Bu, asosan, ikki yoki undan ortiq davlatlarning huquqiy tizimlaridan kelib chiqadi. Shuning uchun, shartnoma tuzishda xalqaro huquqni, shuningdek, bojxona, soliq va boshqa iqtisodiy omillarni hisobga olish zarur.
Nima uchun kompaniyalar tolling shartnomasini tanlaydilar?
Birinchidan, bu shartnoma ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi, chunki kompaniya oʻzining asosiy faoliyatiga eʼtibor qaratishi mumkin va ishlab chiqarish jarayonini tashqi mutaxassislarga topshiradi. Ikkinchidan, bu shartnoma turi resurslarni samarali ishlatish va texnologik imkoniyatlarni maksimal darajada foydalanishga imkon beradi.
Ushbu shartnomasining iqtisodiy samaradorligi kompaniyalar uchun muhim ahamiyatga ega. Bu shartnoma orqali kompaniyalar ishlab chiqarish jarayonlarida oʻz mablagʻlarini tejashlari mumkin. Shu bilan birga, texnologik resurslar va tajribali ishchilarni jalb qilish orqali mahsulot sifatini oshirish mumkin.
Tolling shartnomasining tuzilishi va mazmuni
Tolling shartnomasining tuzilishi asosan quyidagi asosiy bandlardan iborat boʻladi:
- ➖Tomonlar: Shartnomada ishtirok etuvchi tomonlar aniq koʻrsatiladi.
- ➖Xom ashyo va tayyor mahsulot: Xom ashyo, uning miqdori, sifati va xususiyatlari belgilangan boʻlishi kerak. Shuningdek, tayyor mahsulotning xususiyatlari ham kiritiladi.
- ➖Toʻlov tartibi: Ishlab chiqarish uchun toʻlanadigan miqdor va toʻlov usullari aniq belgilanishi kerak.
Tomonlarning huquq va majburiyatlari. Tolling shartnomasida tomonlarning huquq va majburiyatlari aniq belgilanadi. Buyurtmachi xom ashyo yetkazib beradi va sifat nazorati olib boradi, qayta ishlovchi esa mahsulotni ishlab chiqarib, tayyorlash uchun zarur texnologik jarayonlarni amalga oshiradi.
Xom ashyo va tayyor mahsulot boʻyicha mulkiy huquqlar. Xom ashyo boʻyicha mulkiy huquqlar odatda buyurtmachi tomonida qoladi, ammo ishlab chiqarish jarayonida mulkiy huquqlar oʻzgarishi mumkin. Tayyor mahsulot boʻyicha mulk huquqi esa buyurtmachi tomoniga tegishli boʻladi.
Toʻlov tartib-qoidalari. Toʻlovlar odatda ikki asosiy usulda amalga oshiriladi: fiksatsiyalangan toʻlov yoki ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bogʻliq toʻlov.