Tovar belgilarining huquqiy xususiyatlari
Zamonaviy biznes muhitida tovar belgilari kompaniyalarning eng qimmatli aktivlaridan biri hisoblanadi. Ular nafaqat mahsulot va xizmatlarni identifikatsiya qilish vositasi, balki biznesning raqobatbardoshligini taʼminlovchi muhim omil hamdir.
Tovar belgisi (brend) – bu tovar yoki xizmatlarni boshqa shunga oʻxshash tovar va xizmatlardan farqlashga imkon beruvchi belgi hisoblanadi. Tovar belgilari nafaqat korxonalarning marketing strategiyasida, balki intellektual mulk obyekti sifatida huquqiy himoyaga ham ega.
Tovar belgilarining huquqiy asoslari milliy qonunchilikda va xalqaro huquqiy manbalarda mustahkamlangan. Oʻzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi va “Tovar belgilari, xizmat koʻrsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari toʻgʻrisida”gi qonun ushbu sohada asosiy huquqiy poydevor hisoblanadi. Tovar belgilarining huquqiy maqomi quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
- Eksklyuziv huquq: Belgilangan tovar belgisi faqat uning egasi tomonidan foydalaniladi.
- Tadbirkorlik faoliyatidagi ahamiyat: Tovar belgisi brend yaratishda muhim element boʻlib, korxonaning raqobatbardoshligini oshiradi.
1. Tovar belgilarini roʻyxatdan oʻtkazish tartibi
Tovar belgisini roʻyxatdan oʻtkazish uning huquqiy himoyasini taʼminlashning asosiy shartidir. Oʻzbekistonda bu jarayon Intellektual mulk departamenti tomonidan amalga oshiriladi. Roʻyxatga olish tartibi quyidagi bosqichlarni oʻz ichiga oladi:
- Ariza topshirish: Jismoniy yoki yuridik shaxs tovar belgisini roʻyxatdan oʻtkazish uchun ariza beradi.
- Ekspertiza: Tovar belgisi boshqa roʻyxatdan oʻtgan belgilar bilan bir xil emasligi yoki ularga oʻxshash emasligi tekshiriladi.
- Roʻyxatga olish va guvohnoma berish: Muvaffaqiyatli tekshirishdan soʻng, tovar belgisi davlat reyestriga kiritiladi va guvohnoma beriladi.
2. Tasnifi
| № | Tovar belgisining turi | Tasnifi |
|---|---|---|
| 1 | Verbal belgi | Verbal belgilarga tovarning nomi, logotipidagi harflar yoki iboralar kiradi. Bu turdagi belgilar, asosan, soʻzlar yoki iboralardan tashkil topadi. Ular foydalanuvchilar tomonidan oson eslab qolish va tanishish imkonini yaratadi. Verbal belgilar, tovarning identifikatsiyasida eng koʻp ishlatiladigan va tanilgan tur. Bunda soʻzlar, iboralar yoki harflar oʻziga xos boʻlib, mahsulotni boshqa raqobatchilardan ajratib turadi. Misol sifatida, “Nike” va “Samsung” kabi brendlar verbal belgilarni oʻzlariga xos qilib ishlatadi. |
| 2 | Tasviriy belgi | Tasviriy belgilar, tovarning tashqi koʻrinishi yoki dizayni bilan bogʻliq boʻlib, odatda logotiplar, grafik elementlar va rasmlar orqali ifodalanadi. Ushbu turdagi belgilar foydalanuvchining vizual qabulini kuchaytiradi va brendni tezda tanib olish imkonini beradi. Bunday belgilar jismoniy shakllarda ham, elektron formatda ham foydalanilishi mumkin. Tasviriy belgilarning muhim afzalligi, ular brendning hissiy qiyofasini shakllantiradi va ularning qadriyatlari, xususiyatlari haqida tezda tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Misollar sifatida “Apple” va “McDonaldʼs” logotiplari keltirilishi mumkin. |
| 3 | Kombinatsiyalangan belgi | Kombinatsiyalangan belgilarda matn va tasvirning birlashmasi mavjud boʻladi. Bu turdagi belgilar, odatda, mahsulot nomi yoki brend ismi tasvir bilan birgalikda ishlatiladi, shu orqali ikkalasi ham mustahkam identifikatsiya yaratadi. Kombinatsiyalangan belgilar koʻpincha mahsulotning kommunikatsiya strategiyasini yaxshilaydi va taʼsirchanligini oshiradi. Bunday belgilar, mahsulot yoki brend haqidagi toʻliq tushuncha berishga yordam beradi. Misol tariqasida “Burger King” va “Pepsi” logotiplari kombinatsiyalangan belgilar sifatida koʻrilishi mumkin. |
| 4 | Uch oʻlchovli belgi | Uch oʻlchovli belgilarga mahsulotning oʻzi yoki uning qadoqlanish shakli kiradi. Bunday belgilar, oddiy vizual tasvirdan tashqari, tovarning oʻziga xos fizik xususiyatlari yoki shakllarini ifodalash orqali uni boshqa mahsulotlardan ajratib koʻrsatadi. Bu turdagi belgilar, mahsulotning uslubi va dizaynini yanada aniqroq tarzda aks ettiradi, va brendning oʻziga xosligini taʼkidlashda foydalidir. Masalan, “Coca-Cola”ning oʻziga xos shishasi yoki “Toblerone” shokoladining uchburchak shakli uch oʻlchovli belgilar sifatida qaraladi. |
3. Funktsional vazifalari
Tovar belgilari bir nechta asosiy funksiyalarni bajaradi:
- Ajratish vazifasi: Tovar yoki xizmatni boshqa kompaniyalarning mahsulotlaridan ajratib turadi.
- Kafolat vazifasi: Belgilangan tovar yoki xizmatning sifatiga ishonch hosil qilish imkonini beradi.
- Reklama vazifasi: Brend imijini yaratish va uni bozorda targʻib qilishga xizmat qiladi.
Tovar belgisi faqat korxona va tadbirkorlar uchun emas, balki isteʼmolchilar uchun ham muhim ahamiyatga ega. Uning huquqiy himoyasi biznesning muvaffaqiyati va brend obroʻsini saqlab qolishning muhim shartidir. Shu sababli, tadbirkorlar tovar belgilarini roʻyxatdan oʻtkazish va qonuniy himoyasini taʼminlashga alohida eʼtibor qaratishlari lozim.