Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni himoya qilishda Torrens tizimining afzalliklari

Mulk huquqi daxlsizdir. Bu huquq mulkdorni har qanday tajovuzkor harakatlardan himoya qilib, davlat tomonidan kafolatlanadi. Ushbu himoya ko‘chmas mulk davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganidan so‘ng vujudga keladi. Qonunchilik nafaqat mulkdorga, balki halol egalovchilarga ham mulk daxlsizligini taqdim etadi. Ba‘zi hollarda mulkdor va halol egalovchi o‘rtasida nizo kelib chiqishi mumkin, bu esa murakkabliklarni yuzaga keltiradi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 24-avgustdagi PF-198-sonli Farmonida bunday nizolarni adolatli hal qilish choralarini belgilashga urg‘u berilgan. Xususan, ushbu farmon orqali Torrens tizimini joriy etish ko‘zda tutilgan.

Torrens tizimining mohiyati

Robert Torrens tomonidan ishlab chiqilgan ushbu tizim ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatdan o‘tkazishni qulay, tezkor va arzon qilishga qaratilgan. Torrens tizimi uch asosiy tamoyilga asoslanadi:

1. Ochiqlik tamoyili — Reestrda mulkka bo‘lgan huquqlar va manfaatlar haqidagi barcha ma‘lumotlar aniq aks ettiriladi.
2. Kompensatsiya tamoyili — Noto‘g‘ri ro‘yxatdan o‘tkazish natijasida zarar ko‘rgan shaxslar zararini qoplash mexanizmi yaratiladi.
3. Bahssizlik tamoyili — Reestrdagi yozuvlar huquqiy jihatdan o‘zgarmas deb hisoblanadi va ularga ishonch kafolatlanadi.

UZKAD tizimining joriy etilishi

Farmonga muvofiq, 2023-yil 1-yanvardan boshlab Kadastr va ko‘chmas mulklarni ro‘yxatdan o‘tkazishning integratsion axborot tizimi — UZKAD tizimi yo‘lga qo‘yildi. Bu tizim:

• Ko‘chmas mulk obyektlariga bo‘lgan huquqlarning davlat reyestrini yuritadi.
• Ma‘lumotlarning haqiqiyligi va ishonchliligini kafolatlaydi.

UZKAD tizimi boshqa davlat axborot tizimlari bilan integratsiyalashgan bo‘lib, foydalanuvchilarga yagona platforma orqali ishonchli ma‘lumotlarni olish imkonini beradi.

Misol uchun, fuqaro A. yer uchastkasining egasi sifatida reestrda ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lsa, ushbu ma‘lumotlar mulkni sotib olish jarayonida qo‘shimcha hujjatlarni tekshirish zaruratini yo‘q qiladi.

Kompensatsiya jamg‘armasining tashkil etilishi

Farmonga binoan, ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatdan o‘tkazishda yuzaga keladigan xatolar natijasida zarar ko‘rgan shaxslar uchun kompensatsiya mexanizmi tashkil etiladi. Ushbu jamg‘arma quyidagi manbalardan shakllantiriladi:

• Davlat bojining bir qismi.
• Noto‘g‘ri ma‘lumot kiritilishida aybdor shaxslardan undirilgan mablag‘lar.

Jamg‘arma mablag‘lari zarar ko‘rgan shaxslarning yo‘qotishlarini qoplashga yo‘naltiriladi.

Torrens tizimi O‘zbekistonda ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonini soddalashtirish, tizimni ishonchli va shaffof qilishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu tizimni to‘liq joriy etish mulk daxlsizligini kafolatlash va nizoli vaziyatlarni adolatli hal qilish imkonini beradi.