Yuridik shaxs rahbar organlarining fidutsiar majburiyatlari haqida huquqiy tahlil asosida quyidagi xulosani taqdim etaman:
1. Tushunchaning mazmuni: Fidutsiar majburiyatlar – bu yuridik shaxs rahbar organlarining oʻz vakolatlarini amalga oshirishda yuridik shaxs va uning ishtirokchilari manfaatlarini eng yuqori darajada taʼminlash uchun halol, vijdonan va oqilona harakat qilish majburiyatidir.
2. Huquqiy belgilari:
a) Ishonch asosida vujudga kelishi: Fidutsiar majburiyatlar rahbarga yuridik shaxs tomonidan bildirilgan yuqori darajadagi ishonchga asoslanadi.
b) Manfaatlar ustuvorligi: Rahbar oʻz shaxsiy manfaatlarini emas, balki yuridik shaxs manfaatlarini birinchi oʻringa qoʻyishi lozim.
c) Maxfiylik: Rahbar oʻziga maʼlum boʻlgan konfidensial maʼlumotlarni sir saqlashi shart.
d) Ziddiyatlardan qochish: Rahbar oʻz shaxsiy manfaatlari va yuridik shaxs manfaatlari oʻrtasidagi ziddiyatlardan qochishi kerak.
e) Malakali boshqaruv: Rahbar yuridik shaxsni boshqarishda oʻz bilimi va tajribasidan toʻliq foydalanishi lozim.
f) Hisobot berish: Rahbar oʻz harakatlari va qarorlari yuzasidan yuridik shaxs oldida hisobot berishi kerak.
3. Qoʻllash sohalari:
a) Korporativ boshqaruv: Fidutsiar majburiyatlar aksiyadorlik jamiyatlari va masʼuliyati cheklangan jamiyatlar rahbarlariga nisbatan keng qoʻllaniladi.
b) Investitsiya faoliyati: Investitsiya fondlari va boshqa moliyaviy institutlar rahbarlari uchun fidutsiar majburiyatlar alohida ahamiyatga ega.
c) Bankrotlik jarayoni: Bankrotlik boshqaruvchilari ham fidutsiar majburiyatlarga ega hisoblanadi.
d) Davlat korxonalari: Davlat korxonalari rahbarlari ham fidutsiar majburiyatlarni bajarishlari lozim.
4. Oʻzbekiston qonunchiligidagi holati: Oʻzbekiston qonunchiligida “fidutsiar majburiyatlar” tushunchasi toʻgʻridan-toʻgʻri ishlatilmasa-da, uning elementlari turli qonunlarda aks etgan. Masalan, “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi Qonunning 81-moddasida jamiyat boshqaruv organlari aʼzolarining majburiyatlari belgilangan. Ular oʻz huquqlarini amalga oshirishda va majburiyatlarini bajarishda jamiyatning manfaatlarini koʻzlab ish tutishlari kerakligi taʼkidlangan.
5. Huquqiy oqibatlar: Fidutsiar majburiyatlarning buzilishi rahbarning javobgarligiga olib kelishi mumkin. Bu fuqarolik-huquqiy javobgarlik (zararlarni qoplash), maʼmuriy yoki jinoiy javobgarlik boʻlishi mumkin.
Xulosa: Fidutsiar majburiyatlar instituti yuridik shaxslar faoliyatining samaradorligini oshirish, ularning ishtirokchilari huquqlarini himoya qilish va korporativ boshqaruvni takomillashtirishga xizmat qiladi. Oʻzbekiston qonunchiligida bu tushunchani yanada aniqroq belgilash va uning mexanizmlarini takomillashtirish maqsadga muvofiq boʻlar edi. Bu, oʻz navbatida, mamlakatda korporativ huquq va boshqaruv amaliyotini xalqaro standartlarga yaqinlashtirishga yordam beradi.
